Definicja i obszar zastosowania
Ergoterapia, inaczej zwana terapią przez pracę (gr. ergon – praca, aktywność, dzieło, czyn, osiągnięcie), to metoda rehabilitacji, w której wykorzystuje się różne rodzaje pracy umożliwiające jednostce kształtowanie określonych sprawności (np. ruchowych, koncentracji, pamięci), zaspokajająca jej potrzeby emocjonalne i społeczne oraz wpływające na rozwój samodzielności, niezależności i pobudzanie aktywności.
Termin „ergoterapia” bywa utożsamiany z terapią zajęciową. Zasadne wydaje się jednak rozróżnienie między tymi metodami i ujmowanie ergoterapii jako jednej z form terapii zajęciowej.
Cele
Wykonywanie zajęć manualnych ma na celu poprawę sprawności manualnej, koordynacji wzrokowo-ruchowej i grafomotoryki. Równie ważnym celem jest budowanie u osoby chorej, niepełnosprawnej bądź wykluczonej poczucia niezależności oraz przekonania, że potrafi sobie poradzić z codziennymi wyzwaniami, co ma bezpośrednie przełożenie na jej dobrostan psychiczny i poczucie sprawstwa.
Za jeden z istotnych celów ergoterapii można uznać przygotowanie osoby do wykonywania różnego rodzaju prac, w tym zawodowych, na miarę jej możliwości, z uwzględnieniem ograniczeń fizycznych, umysłowych i społecznych.
Spełnianie potrzeb zawodowych i socjalnych koncentruje się na przywróceniu jednostki do rzeczywistego udziału w życiu społecznym.
Opis
Ergoterapia wiąże się z zasady z wykonywaniem zajęć manualnych. Do ich realizacji niezbędne są określone narzędzia i materiały. Najczęściej stosowanymi formami ergoterapii są: stolarstwo, garncarstwo i ceramika, wikliniarstwo, metaloplastyka, krawiectwo, dziewiarstwo, hafciarstwo, kaletnictwo, ogrodnictwo, tkactwo oraz praca przy komputerze.
Stolarstwo to forma terapii wymagająca specjalnych warunków pracy (pracowni), a także zaopatrzenia uczestników zajęć w drewno oraz odpowiednie narzędzia do jego obróbki. Prace w drewnie skoncentrowane są na tworzeniu przedmiotów, np. przygotowywaniu rzeźb, płaskorzeźb oraz obiektów użytkowych. Stolarstwo pozwala osobie uczestniczącej w terapii na twórczy wysiłek uwieńczony wykonaniem konkretnego drewnianego przedmiotu, co z kolei budzi satysfakcję i motywuje do dalszej pracy.
Garncarstwo i ceramika polegają na wykonywaniu przedmiotów ceramicznych, takich jak garnki, dzbany, wazony. Samodzielnie przygotowanie przedmiotu daje osobie uczestniczącej w terapii poczucie, że wykonywana praca ma charakter użyteczny, a uzyskanie produktu końcowego daje zadowolenie. Poprzez modelowanie, formowanie i lepienie w glinie rozwijana jest także sprawność manualna, koordynacja wzrokowo-ruchowa oraz grafomotoryka.
Wikliniarstwo polega na wyplataniu przedmiotów z wikliny. Udział w zajęciach stymuluje funkcjonowanie psychofizyczne i rozwój logicznego myślenia oraz usprawnia małą i dużą motorykę.
Metaloplastyka to wykonywanie wyrobów z drutu i metalu w specjalnie przygotowanej pracowni. Najczęściej wytwarzane są: kwietniki, świeczniki, krzesła i stoły ogrodowe oraz elementy ozdobne. Uczestnicy zajęć uczą się obróbki metali, posługiwania się narzędziami, spawania, lutowania i nitowania elementów.
Wśród form ergoterapii warto wymienić także:
- krawiectwo – szycie odzieży, produkcja zabawek; w pracowniach krawieckich uczestnicy nabywają umiejętności w rozpoznawaniu różnych rodzajów tkanin, uczą się ściegów oraz prostych technik dekoracyjnych, przyszywania guzików, hatfek oraz posługiwania się żelazkiem oraz obsługi maszyny do szycia;
- dziewiarstwo – szydełkowanie, robienie na drutach; w pracowniach dziewiarskich uczestnicy nabywają umiejętność tkania oraz dziergania, wykorzystując często własną inwencję twórczą; dzięki takim działaniom poprawiają sprawność motoryczną rąk i palców oraz rozwijają spostrzegawczość;
- tkactwo – tkanie z wykorzystaniem krosna bądź specjalnych ramek;
- hafciarstwo – wykonywanie haftów krzyżykowych, richelieu, gobelinowych oraz regionalnych;
- kaletnictwo – przygotowywanie przedmiotów ze skóry, np. portfeli czy pasków;
- ogrodnictwo – wykonywanie prac typu sianie, sadzenie, pielenie, kopanie; zajęcia dostosowane są do zmieniających się pór roku i mogą odbywać się w plenerze, na zewnątrz budynku czy w ogrodzie, jak również w pracowni ogrodniczej wewnątrz budynku; uczestnicy nabywają wiedzę o pielęgnowaniu poszczególnych roślin, uczą się posługiwać sprzętami ogrodniczymi; obcowanie z naturą ma korzystny wpływ na ich emocje.
Dowody naukowe
Na temat efektywności terapii przez pracę opublikowano szereg prac naukowych, które potwierdzają jej skuteczność. Rezultaty terapii przez pracę są ważnym elementem ugruntowującym aktywne funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie, a także wzmacnianie jej poczucia niezależności oraz budowanie siły psychicznej.
Rozpowszechnienie
Ergoterapia, rozumiana jako jedna z form terapii zajęciowej, stosowana jest w tych ośrodkach terapii zajęciowej, w których charakterystyka rehabilitowanych osób wskazuje na potrzebę stosowania ergoterapii, i które posiadają odpowiednie wyposażenie. W Polsce jest prowadzona przede wszystkim w: warsztatach terapii zajęciowej, domach pomocy społecznej, środowiskowych domach samopomocy i zakładach aktywności zawodowej.
