Rehabilitacja głosu
Rehabilitacja głosu i mowy to praca nad poprawną emisją głosu, mająca na celu zwiększenie komfortu mówienia i obejmująca diagnostykę i terapię zaburzeń. Rehabilitacja zaburzeń głosu dotyczy chorych po wszczepieniu implantu ślimakowego, z dysfonią czynnościową (chrypką), z chorobami organicznymi krtani (guzki głosowe, niedowłady, przerosty i porażenia fałdów głosowych), po mikrochirurgii krtani oraz po całkowitym usunięciu krtani (nauka mówienia przełykowego), z uwarunkowanymi hormonalnie mutacjami, neuropsychiatrycznych, z wadami i zaburzeniami wymowy (młodzież i dorośli), z zaburzeniami artykulacji spowodowanej zabiegami operacyjnymi w obrębie jamy ustnej i gardła, z zaburzenia płynności mowy (jąkanie).
Ogólne zasady postępowania rehabilitacyjnego są następujące:
- program zaburzeń narządu głosu może być realizowany tylko przy ścisłej współpracy i zaufaniu chorego do lekarza lub logopedy,
- program rehabilitacji należy dostosować indywidualnie, uwzględniając wiek, płeć, inteligencję, kulturę osobistą, zawód i ogólny stan zdrowia,
- rehabilitację należy rozpoczynać wcześnie, zwracając uwagę na pierwsze objawy poprawy głosu,
- rehabilitacja głosu ściśle związana jest ze sprawnością zmysłu słuchu, wzroku i dotyku.
Praca głosem wymaga od pacjenta nabycia niezbędnych nawyków oddechowych. Piersiowo-brzuszny tor oddychania jest optymalny dla prawidłowej pracy narządu głosu. Aby uzyskać optymalny sposób oddychania, dokonuje się oceny sposobu oddychania pacjenta, a następnie zaleca się wykonywanie ćwiczeń oddechowych według następujących ogólnych zasad:
- co najmniej raz dziennie przed posiłkiem lub około godzinę po nim,
- przed rozpoczęciem ćwiczeń należy rozluźnić mięśnie szyi i karku (swobodne skręty głowy w lewo, prawo, przetaczanie głowy po barkach),
- ćwicząc, należy zachować swobodną pozycję ramion i barków (bez czynnego unoszenia ramion),
- głowa powinna być lekko pochylona do przodu (nigdy nie należy odchylać jej do tyłu),
- nie należy wydychać całego nabranego powietrza.
Ćwiczenia oddechowe mają na celu zwiększenie pojemności płuc, naukę ekonomicznego zużywania powietrza w czasie fonacji oraz wzmocnienie grup mięśniowych biorących udział w oddychaniu. Opanowanie prawidłowego sposobu nabierania powietrza jest podstawą, na której można rozpocząć ćwiczenia fonacyjne i artykulacyjne.
Ćwiczenia fonacyjne polegają na ustaleniu właściwej dla danej osoby wysokości głosu, przy której fonacja i mówienie są swobodne i pozbawione wysiłku, wyrabianiu umiejętności modulowania wysokości głosu oraz jego natężenia w szepcie, głosie normalnym i w krzyku. Ćwiczenia artykulacyjne mają za zadanie wyrobienie wyrazistości artykulacji samogłosek i spółgłosek, zwolnienie tempa mowy i koordynację fonacyjno-artykulacyjno-oddechową poprzez mówienie frazami. Należy nauczyć się uruchamiać i wykorzystywać rezonatory nadkrtaniowe, tj. jamę nosa i zatoki przynosowe, jamę ustną z gardłem, oraz podkrtaniowe (jamę podgłośniową), dzięki którym dźwięk wytwarzany w krtani ulega wzmocnieniu. Systematyczne wykonywania ćwiczeń pozwoli na opanowanie prawidłowej emisji głosu i optymalną pracę głosem w warunkach codziennej pracy zawodowej.
Leczenie zaburzeń głosu wymaga kompleksowego, wielospecjalistycznego postępowania ściśle związanego z indywidualnymi potrzebami chorego. Oprócz foniatrów i logopedów w proces terapii chorób narządu głosu włącza się również fizjoterapeutów i psychologów. Rola tych ostatnich sprowadza się do pomocy w rozwiązywaniu problemów psychicznych oraz walki ze stresem, który leży u podłoża szeregu chorób narządu głosu. Należy podkreślić, że rehabilitacja głosu prowadzona przez logopedę bez badań j i konsultacji specjalistycznych może spowodować u osób ze zmianami patologicznymi krtani nieodwracalne szkody.
