×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Sport osób niepełnosprawnych

dr Paweł Żychowicz

Definicja i zastosowanie


Fot. pixabay.com

Sport to wszelkie formy aktywności fizycznej, które poprzez uczestnictwo dowolne lub zorganizowane, stawiają sobie za cel wypracowanie bądź poprawienie kondycji fizycznej i psychicznej, rozwój stosunków społecznych lub osiąganie wyników sportowych na wszelkich poziomach. Sport niepełnosprawnych obejmuje różnorodne formy aktywności fizycznej i umysłowej połączone ze współzawodnictwem, wykonywane przez osoby niepełnosprawne samodzielnie lub przy współudziale osób sprawnych (np.: program Sportów Zunifikowanych, tj. dyscyplin zespołowych, w których rywalizują między sobą drużyny złożone z osób z niepełnosprawnością intelektualną i osób pełnosprawnych na podobnym poziomie sportowym; kolarstwo osób niewidomych (tandemy) - przewodnikiem może być osoba widząca prawidłowo (pilot), która również ma wkład w osiągnięty wynik). Sport niepełnosprawnych stanowią przyjęte w społeczeństwie różne formy rozgrywek i zawodów sportowych, zmodyfikowane do możliwości osób z niepełnosprawnością, zakwalifikowanych do określonych grup sportowych i klas startowych. Dyscypliny sportowe uprawiane są przez zawodników niepełnosprawnych z wykorzystaniem adaptacji zasad i sprzętu odpowiednich do stopnia i rodzaju ograniczenia sprawności. Sport osób niepełnosprawnych może przyjmować także postać sportu rekreacyjnego lub zdrowotnego. Współcześnie międzynarodowy ruch sportowy osób niepełnosprawnych skupiony jest w trzech niezależnych obszarach organizacyjnych uznawanych przez władze sportu olimpijskiego:

  1. sport osób niesłyszących (osoby z ubytkiem słuchu przynajmniej 55 dB w uchu lepiej słyszącym),
  2. sport osób z niepełnosprawnością intelektualną (w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym i głębokim),
  3. sport paraolimpijski (zgodnie z klasyfikacją: dla osób niewidomych, z niepełnosprawnością fizyczną oraz z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim).

Oprócz ww. grup osób niepełnosprawnych obserwuje się coraz częściej zorganizowane działania dotyczące sportowej rywalizacji osób chorych psychicznie, z problemami onkologicznymi (onkoolimpiady, zawody kobiet po amputacji piersi), osób po przeszczepieniu narządów oraz z różnymi schorzeniami (np. osoby dializowane, z cukrzycą).

Geneza, założenia i cele

Początki sportu osób niepełnosprawnych związane były z szeroko rozumianą rehabilitacją ruchową. Zalecenia stosowania ćwiczeń fizycznych w leczeniu wielu chorób powstałych w wyniku wypadków znajduje się już w pracach lekarzy w XVII wieku. Pierwsze organizacje powstały w środowisku osób niesłyszących. W 1924 roku powstał Międzynarodowy Komitet Cichych Sportów (CISS), który został w 1955 roku przyjęty do federacji o statusie olimpijskim.

Aktywność sportowa osób ze schorzeniami narządu ruchu zalecana była weteranom II wojny światowej – inwalidom wojennym – jako forma wspomagająca ich usprawnianie i zapobiegająca powikłaniom wynikających z bezczynności. W 1944 roku zorganizowano pierwsze zawody sportowe dla byłych pilotów RAF. Dopiero później rozwinął się sport wyczynowy osób niepełnosprawnych, umożliwiający obserwowaną dzisiaj rywalizację sportowców z niepełnosprawnością fizyczną, w tym niewidomych i słabo widzących. Rozpoczęcie działalności ruchu Special Olympics (Olimpiady Specjalne) w USA i Kanadzie przypada na  rok 1963, kiedy to Eunice Kennedy Shriver przeprowadziła pierwsze półkolonie sportowe dla osób z upośledzeniem umysłowym.

Sport osób niepełnosprawnych można uważać za formę rehabilitacji kompleksowej, ponieważ oddziałuje zarówno na sferę fizyczną zawodnika, jak również psychiczną i jego życie społeczne. Współcześnie wszystkie powyższe formy sportu osób niepełnosprawnych związane z wykorzystywaniem ruchu jako środka wspomagającego i doskonalącego rozwój człowieka rozwijają się w ramach ruchu określanego jako adaptowana aktywność fizyczna. Celem wielu zawodników wyczynowo uprawiających sport jest także osiągnięcie jak najlepszego wyniku oraz sukces sportowy.

Opis

Sport wyczynowy osób niepełnosprawnych stanowi obecnie najlepiej zorganizowaną (związki sportowe, kalendarz zawodów, przepisy gry, itp.) formę aktywności fizycznej podejmowanej przez osoby niepełnosprawne. Rozwój technologiczny specjalistycznego sprzętu sportowego umożliwił uprawianie wielu dyscyplin sportowych oraz rozwój aktywności sportowej w formie rekreacyjnej. Nieodzownym elementem sportu osób niepełnosprawnych jest podział zawodników na grupy startowe według kryteriów medycznych i funkcjonalnych.

Osoby niesłyszące mogą uprawiać takie same dyscypliny sportowe, jak osoby sprawne, ale w praktyce, w zależności od zainteresowań i możliwości, uprawiane są wybrane dyscypliny. Obecnie na świecie najpopularniejszymi dyscyplinami są: lekka atletyka, pływanie, badminton, koszykówka, siatkówka, siatkówka plażowa, tenis ziemny, bowling, kolarstwo szosowe i górskie, piłka nożna, zapasy, judo, karate, strzelectwo, biegi na orientację (oficjalne dyscypliny Deaflympics).

Osoby z niepełnosprawnością fizyczną mogą uprawiać m.in. takie dyscypliny, jak: pływanie, lekka atletyka, podnoszenie ciężarów, tenis stołowy, tenis ziemny, szermierka, łucznictwo, strzelectwo, narciarstwo zjazdowe, narciarstwo biegowe, biatlon, piłka koszykowa na wózkach, piłka siatkowa na siedząco, jeździectwo, kolarstwo, piłka nożna, oraz inne, które uprawiane są lokalnie i nie zostały zaliczone w poczet dyscyplin paraolimpijskich. Osoby niewidome i słabo widzące mogą uprawiać m.in.: lekką atletykę (większość konkurencji), pływanie, judo, narciarstwo zjazdowe i biegowe, biatlon, piłka nożna, kolarstwo.

Osoby z niepełnosprawnością intelektualną uprawiają m.in.: lekką atletykę, pływanie, tenis (stołowy, ziemny), piłkę nożną, koszykówkę, gimnastykę, dwubój siłowy, jazdę konną, jazdę na wrotkach, badminton, kajakarstwo, żeglarstwo, narciarstwo (alpejskie, biegowe), łyżwiarstwo, hokej halowy, kolarstwo, kręgle (bowling), i Sporty Zunifikowane. Możliwe jest uprawianie innych dyscyplin sportowych przez osoby niepełnosprawne i ich lista jest stale wzbogacana o nowe dyscypliny.

Dowody naukowe

Badania potwierdzają wpływ treningu sportowego nie tylko na podnoszenie sprawności fizycznej osób z różnymi dysfunkcjami (świadczy o tym również stałe poprawianie wyników sportowych przez zawodników), ale coraz lepiej poznawane są fizjologiczne zmiany zachodzące w trakcie wysiłku fizycznego w organizmie człowieka po poważnym urazie (np. urazie rdzenia kręgowego) lub w wyniku różnych chorób lub wad (np. porażenie mózgowe). Wykazano pozytywny wpływ na samopoczucie i jakość życia osób niepełnosprawnych, jak również możliwość zmiany niekorzystnych stereotypów i niekorzystnego nastawienia społecznego wobec osób z niepełnosprawnością. Liczne badania wskazują, że niezależnie od rodzaju problemów wynikających z danej dysfunkcji (brak wzroku, zaburzenia poznawcze, ograniczenia sprawności fizycznej, problemy z komunikacją), każda osoba może odnosić korzyści w wymiarze fizycznym, psychicznym i społecznym (optymalizacja funkcjonowania fizjologicznego, zmniejszenie ryzyka wielu chorób, pozytywne zmiany w układzie mięśniowo-szkieletowym, wsparcie psychologiczne i społeczne).

Rozpowszechnienie

Statystyki potwierdzają zwiększanie się liczby dostępnych dyscyplin oraz zwiększanie się liczby osób niepełnosprawnych, które są aktywne fizycznie (w formie sportu wyczynowego lub rekreacyjnego). Udoskonalane są metody treningowe, które często zostają zaczerpnięte wprost z doświadczeń sportu wyczynowego osób sprawnych. Sport osób niepełnosprawnych uprawiany jest na wszystkich kontynentach, a na jego status i rozpowszechnienie wpływ mają poziom ekonomiczny kraju i jego rozwój cywilizacyjny oraz regionalne tradycje i stosunek do osób niepełnosprawnych. W Polsce osoby niepełnosprawne mogą uprawiać sport w klubach i stowarzyszeniach sportowych dla osób niepełnosprawnych oraz w sekcjach klubów sportowych dla osób pełnosprawnych.

Co 4 lata organizowane są oddzielnie światowe zawody dla osób biorących udział we wcześniej opisanych organizacjach: 1) dla osób niesłyszących Letnie i Zimowe Światowe Igrzyska Głuchych (Deaflympics); 2) dla osób z niepełnosprawnością intelektualną Letnie i Zimowe Światowe Igrzyska Olimpiad Specjalnych (Special Olympics World Games) oraz 3) dla osób z uszkodzeniem narządu ruchu i wzroku lub z lekką niepełnosprawnością intelektualną Letnie i Zimowe Igrzyska Paraolimpijskie (Paralympic Games). Ruch Olimpiad Specjalnych (225 Programów Narodowych w 170 krajach ) skupia dzisiaj ponad 4 mln osób z niepełnosprawnością intelektualną na całym świecie oraz 300 tys. trenerów i 500 tys. wolontariuszy. W ostatnich Letnich Igrzyskach Paraolimpijskich w Londynie uczestniczyło 4237 zawodników ze 164 krajów, którzy startowali w 20 dyscyplinach. W Zimowych Igrzyskach Soczi wzięło udział w 5 dyscyplinach 547 zawodników z 45 krajów. Nieco mniejsze ilości uczestników było w Letnich Igrzyskach Olimpijskich Głuchych w Sofii w 16 dyscyplinach uczestniczyło: 2711 zawodników z 83 krajów.

Areny sportowe stanowią również poligon doświadczalny i miejsce prowadzenia badań dla firm produkujących sprzęt sportowy i ortopedyczny, które mogą wprowadzać następnie nowe rozwiązania do masowej produkcji.

Do czynników ograniczających lub wręcz uniemożliwiających osobom niepełnosprawnym udział w sporcie należą: bariery architektoniczne, komunikacyjne i społeczno-kulturowe (negatywne postrzeganie osób z dysfunkcjami przez społeczeństwo i obawy samych osób niepełnosprawnych).

Strony polskich organizacji sportowych osób niepełnosprawnych i organizacji dla osób pełnosprawnych, w których trenują również osoby niepełnosprawne:

21.10.2015
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta