Definicja i zastosowanie
Kriostymulacja to specyficzny rodzaj krioterapii (leczenia zimnem, zimnolecznictwa), definiowanej jako schładzanie ciała w celach terapeutycznych.
Fot. iStock.com
Kriostymulacja ma dwie odmiany. Najbardziej charakterystyczne, typowe dla tej metody zabiegi kriostymulacji całego ciała (ogólnoustrojowej), polegają na przebywaniu przez kilka minut w pomieszczeniu (kriokomorze) w temperaturze poniżej -100°C w celu pobudzenia (stymulacji) funkcjonowania organizmu poprzez nasilenie reakcji fizjologicznych i biochemicznych. Stosuje się także zabiegi kriostymulacji miejscowej: typowo w postaci nadmuchów parami ciekłych gazów o temperaturze poniżej -100°C, ale także nadmuchów bardzo zimnym powietrzem, w celu uzyskania efektów leczniczych wywołanych obniżeniem temperatury tkanek, ale także, podobnie jak w przypadku kriostymulacji ogólnoustrojowej, w celu stymulacji funkcjonowania organizmu.
Należy zaznaczyć, że nie tylko oddziaływanie na organizm, ale także wskazania do stosowania kriostymulacji, zarówno ogólnoustrojowej, jak i miejscowej, są częściowo odmienne od wskazań do stosowania typowej krioterapii (czyli np. oziębiania przez stosowanie okładów z lodu lub schłodzonych woreczków z żelem) i obejmują przede wszystkim przewlekłe schorzenia i dysfunkcje narządu ruchu przebiegające ze stanem zapalnym i dolegliwościami bólowymi.
Kriostymulację stosuje się w:
- przewlekłych stanach zapalnych narządu ruchu,
- chorobach zwyrodnieniowych stawów kręgosłupa, stawów kolanowych i stawów biodrowych,
- reumatoidalnym zapaleniu stawów,
- zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa,
- stanach pourazowych narządu ruchu,
- fibromialgii,
- u osób cierpiących na depresję,
- u sportowców w celu przyspieszania regeneracji powysiłkowej (odnowa biologiczna).
Geneza, założenia, cele
Pierwsze zastosowania kriostymulacji całego ciała w celach leczniczych miały miejsce w Japonii, a następnie, od lat 70. i 80. XX wieku, kriostymulację wprowadzono w Niemczech i w Polsce.
W założeniu, działanie pobudzające (stymulacyjne) wywoływane jest na skutek działania na organizm nietypowego, ekstremalnego bodźca, niewystępującego naturalnie w przyrodzie. Dlatego oczekiwana reakcja organizmu nie ogranicza się do efektów, takich jak w wyniku schładzania ciała (np. do uzyskania krótkotrwałego pobudzenia układu hormonalnego, jak to następuje w wyniku zanurzenia całego ciała w lodowato zimnej wodzie).
Badania na zwierzętach i badania laboratoryjne u ludzi wskazują, że kriostymulacja zmienia wiele parametrów fizjologicznych i biochemicznych oraz wpływa na takie czynniki i procesy, jak mediatory stanu zapalnego, działanie antyoksydacyjne i enzymy mięśniowe związane z uszkodzeniem włókien mięśniowych w wyniku wysiłku fizycznego. Nie stwierdzono niekorzystnego oddziaływania na funkcje układu immunologicznego i układu krążenia.
Celem kriostymulacji leczniczej jest uzyskiwanie długotrwałych efektów dotyczących: podwyższenia progu odczuwania bólu i zmniejszenia nasilenia bólu, zmniejszenia nasilenia stanu zapalnego, zmniejszenia patologicznie wzmożonego napięcia mięśni oraz działania euforyzującego, przeciwdepresyjnego.
Opis
Zabiegi kriostymulacji polegają na ekspozycji całego ciała w specjalnym zamkniętym pomieszczeniu – kriokomorze – na działanie suchego powietrza o temperaturze od około -110 do -140°C, przez około 3 minuty (2–5 min.). Zabieg wykonuje się u osób minimalnie ubranych, ale – w celu zapobiegania uszkodzeniom ciała w wyniku działania skrajnego zimna – noszących suche rękawiczki i skarpety oraz nauszniki i maskę na twarzy. Zabiegi stosuje się co drugi lub co trzeci dzień, w seriach, typowo trwających od dwóch do czterech tygodni,.
Odmianami kriostymulacji są zabiegi miejscowe – nadmuchy mieszaniną par ciekłego azotu i powietrza o temperaturze poniżej -100°C. Podobne miejscowe zabiegi z użyciem par dwutlenku węgla lub powietrza schłodzonego do temperatury poniżej -40°C, także są zaliczane są do kriostymulacji, choć nie jest pewne, czy zabiegi te wywołują porównywalne efekty. Zabiegi miejscowe typowo stosuje się w seriach około 10 zabiegów, codziennie lub co drugi dzień. Czas trwania zabiegu wynosi do około 3–4 minut.
Zabieg polega na kierowaniu strumienia par gazu lub zimnego powietrza za pomocą poruszanej przez terapeutę dyszy na leczone miejsce. Wystąpienie bólu jest ostrzeżeniem przed odmrożeniem. Należy wyraźnie odróżnić sposób wykonywania i stosowania zabiegów kriostymulacji miejscowej od zabiegów krioterapii miejscowej.
Przeciwwskazania trudno kategorycznie określić, ponieważ prowadzone dotąd badania skupiały się na mechanizmach fizjologicznych i na skuteczności terapeutycznej, a nie na ryzyku i skutkach niepożądanych terapii. Do najważniejszych przeciwwskazań należą:
- nasilona niewydolność krążenia,
- wyniszczenie organizmu,
- zaburzenia czucia temperatury,
- problemy z porozumiewaniem się z pacjentem i zaburzenia świadomości,
- klaustrofobia (w przypadku zabiegów w kriokomorze).
Dowody naukowe
Wyniki licznych badań laboratoryjnych opisują mechanizmy działania fizjologicznego zabiegów kriostymulacji i ich wpływ na parametry biochemiczne, natomiast wiedza dotycząca skuteczności terapeutycznej kriostymulacji jest oparta głównie na badaniach obserwacyjnych, których wyniki muszą być traktowane ostrożnie, jednakostatnio wzrasta liczba badań eksperymentalnych. Ich wyniki, dotyczące m.in. procesów naprawczych i powrotu funkcji mięśni po intensywnych wysiłkach, potwierdzają zasadność stosowania kriostymulacji, niemniej niedawna analiza (marzec 2014) wykazała, że potrzebne są dalsze badania, aby określić, czy zabiegi kriostymulacji przynoszą istotnie lepsze efekty od zabiegów w postaci zimnych okładów żelowych lub z kostek lodu.
Rozpowszechnienie
Zabiegi kriostymulacji miejscowej są w Polsce powszechnie wykonywane w ośrodkach rehabilitacyjnych lub gabinetach fizjoterapeutycznych. Wiele ośrodków rehabilitacyjnych dysponuje także kriokomorami do kriostymulacji ogólnoustrojowej.
Zainteresowanie tą metodą (zwłaszcza stosowaniem kriokomory) w krajach anglosaskich, w Skandynawii i w międzynarodowych badaniach naukowych wzrosło w ostatnich latach, głównie w odniesieniu do jej stosowania jako sposobu odnowy biologicznej u sportowców i w badaniach dotyczących zjawisk biochemicznych i fizjologicznych u zdrowych osób, a nie efektów leczniczych.
