×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Sauna i kąpiele parowe

dr med. Janusz Bromboszcz

Definicja i zastosowanie

Sauną (sauna – słowo pochodzące z języka fińskiego) lub kąpielą w saunie nazywa się zabieg cieplny, w którym całe ciało poddaje się działaniu ciepła o temperaturze wyższej niż temperatura ciała (od 40 do nawet 120°C), w powietrzu wysyconym parą wodną (od 5 do 100%), z zazwyczaj następowym szybkim schłodzeniem ciała zimną wodą.


Fot. pixabay.com

Sauna oznacza także pomieszczenie specjalnie przeznaczone i wyposażone do uzyskania odpowiedniej temperatury i wilgotności powietrza oraz warunków przebywania w nim osób w trakcie zabiegu kąpieli w saunie.

Kąpiele w saunie zaleca się:

- jako zabieg prozdrowotny

  • adaptujący do zmian temperatury i zwiększający odporność na infekcje;
  • oczyszczający organizm z substancji toksycznych wydalanych w trakcie intensywnego pocenia się,
  • zapobiegający chorobom układu krążenia, zwłaszcza u osób z czynnikami ryzyka wystąpienia chorób układu krążenia,
- we wspomagającym leczeniu:

- jako zabieg relaksujący i poprawiający samopoczucie;
- jako zabieg higieniczny i kosmetyczny oczyszczający skórę i polepszający jej jakość;
- w celu poprawy wydolności osób uprawiających sporty wytrzymałościowe;
- w odnowie biologicznej po wysiłkach fizycznych.

Znaczenie ma także wykorzystywanie psychospołecznych pozytywnych skutków spotkań w trakcie zbiorowych kąpieli w saunie.

Geneza, założenia i cele

Stosowanie kąpieli przegrzewających praktykowane było w wielu kulturach (łaźnia rzymska, bania ruska, temazcal w Meksyku, kąpiele tureckie), jednak największą popularność i obecne rozpowszechnienie prawie na całym świecie zyskały kąpiele stosowane w Skandynawii, szczególnie sauna fińska.

Podstawą uzyskiwania efektów prozdrowotnych są występujące w trakcie kąpieli w saunie reakcje hormonalne, zmiany czynności układu oddechowego i układu krążenia, wzmożone pocenie się, rozluźnienie mięśni i zwiększenie elastyczności tkanki włóknistej.

Stwierdzane zmiany hormonalne, to m.in. pobudzenie układu adrenergicznego, osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej, układu renina–angiotensyna–aldosteron. Szczególnie duże pobudzenie adrenergiczne występuje w trakcie gwałtownego schłodzenia ciała zimną wodą natrysku lub zanurzeniem w wodzie po wyjściu z sauny. Równocześnie schłodzenie powoduje wzmożone uwalnianie endorfin, co wiąże się z efektem przeciwbólowym oraz ogólną poprawą samopoczucia.

W trakcie kąpieli w saunie zwiększa się wentylacja płuc, zmniejszają się opory dla wydychanego powietrza, ułatwione jest odkrztuszanie wydzieliny z oskrzeli. Zwiększenie temperatury ciała wywołuje reakcje obronne zmierzające do obniżenia temperatury. Rozszerzają się naczynia skórne oraz następuje pocenie się. Silne i długotrwałe pocenie może spowodować odwodnienie organizmu oraz zaburzenia elektrolitowe. Korzystnym efektem pocenia się może być wydalanie szkodliwych dla organizmu substancji.

Pod wpływem ogrzewania ciała w saunie rozszerzają się naczynia obwodowe i zwiększa przepływ krwi przez naczynia skóry, zwiększa się częstotliwość akcji serca nawet do 150/min i zazwyczaj zmniejsza się ciśnienie tętnicze skurczowe i rozkurczowe. Zmiany ciśnienia krwi zależą m.in. od wilgotności powietrza i przy gwałtownym jej zwiększeniu (po odparowaniu wody wylanej na gorące kamienie w saunie) może nastąpić zwiększenie ciśnienia.

Regularne korzystanie z kąpieli w saunie przez osoby z nadciśnieniem tętniczym prowadzi do znaczącego obniżenia ciśnienia tętniczego. Gwałtowne schłodzenie ciała po wyjściu z sauny powoduje skurcz naczyń i wzrost ciśnienia krwi i znaczne obciążenie serca, co w przypadku już występujących zmian chorobowych (choroba wieńcowa i inne zmiany patologiczne) może skutkować niebezpiecznymi zaburzeniami pracy serca.

Zwiększenie częstotliwości rytmu serca zwiększa obciążenie serca pracą i w połączeniu ze zmniejszeniem oporu naczyniowego jest reakcją podobną do reakcji układu krążenia w czasie wysiłku wytrzymałościowego.

Reakcje fizjologiczne zmniejszają się u osób regularnie korzystających z kąpieli w saunie.
Regularne eksponowanie organizmu na duże zmiany temperatury otoczenia powoduje adaptację organizmu do takich zmian i równocześnie pobudzenie reakcji odpornościowych.

Niepożądane reakcje organizmu w trakcie kąpieli w saunie występują rzadko i dotyczą zazwyczaj osób nieprzyzwyczajonych, w starszym wieku, z chorobami układu krążenia i zaburzeniami metabolicznymi oraz jeśli stosuje się zbyt wysokie temperatury, panuje wysoka wilgotność, następuje gwałtowne schłodzenie ciała, a także równocześnie pozostaje się pod wpływem alkoholu lub narkotyków.

Opis

Podział:

  • Sauna sucha: 60–120 °C i 5–15 % (wyjątkowo do 25%) wilgotności powietrza
  • Sauna mokra: 50–65°C i 20–40% wilgotności (sauna parowa, łaźnia rzymska 45–55°C i ok. 40% wilgotności)
  • Łaźnie mokra (parowa) ok. 40°C i do 100% wilgotności
  • Sauna sucha na promieniowanie podczerwone (nagrzewanie promiennikami podczerwieni ciała, ale nie powietrza w saunie).

Typowa sauna fińska: 70–100 °C i 10–15 % wilgotności.
Czas przebywania w saunie, to zazwyczaj od kilku do 20 minut.
Możliwe jest połączenie typowej sauny fińskiej z sauną na podczerwień.
Pomieszczenia do sauny suchej wykonane z surowego lub specjalnie impregnowanego drewna z ławami do siedzenia lub leżenia, umieszczonymi na różnej wysokości nad podłogą. Łaźnie parowe wykonywane są z materiałów niewchłaniających wody.
Powietrze w saunie ogrzewane jest przez piec opalany drenem lub specjalny piec elektryczny, na których ułożone są kamienie.
W pomieszczeniu sauny wyższa temperatura jest bliżej pieca i na wyższych ławkach.

Komfort termiczny dla osób przebywających w saunie dobiera się poprzez określenie temperatury pieca oraz wybór miejsca w saunie.
Wylewanie wody na kamienie i gwałtowne jej parowanie zmniejsza temperaturę kamieni, a zwiększa temperaturę i wilgotność powietrza w saunie oraz oddziaływanie temperatury na ciało. Przy stosowaniu wyższych temperatur wskazane jest chronienie głowy ręcznikiem.
Konieczne jest zapewnienie wentylacji pomieszczenia oraz częstej wymiany powietrza pomiędzy zabiegami.
Zaleca się, aby oziębianie ciała następowało po kilkudziesięciu sekundach od wyjścia z sauny; stosuje się zimny natrysk lub stopniowe wchodzenie do basenu lub balii z chłodną wodą.

Do ogólnych zasad kąpieli w saunie należą:

  • stopniowa adaptacja (rozpoczynanie od niższych temperatur i krótszego czasu kąpieli),
  • uzupełnianie wody i elektrolitów poprzez wypijanie zwiększonej ilości mineralizowanych płynów,
  • niekorzystanie z sauny bezpośrednio po jedzeniu (do 2 godz. po obfitszych posiłkach) i po spożyciu alkoholu (pozostawanie pod wpływem alkoholu w trakcie kąpieli w saunie wiąże się ze zdecydowanie większym ryzykiem powikłań i zdarzeń niepożądanych),
  • osoby z przewlekłymi chorobami powinny uzyskać poradę lekarską przed rozpoczęciem kąpieli w saunie.

Należy pamiętać, że noszone na ciele elementy metalowe (zegarki, biżuteria, okulary) mogą powodować oparzenia. Wysychaniu ulegają soczewki kontaktowe.

Przeciwwskazania do kąpieli w saunie:

  • nagłe wystąpienie choroby, gorączka i stany zaostrzenia chorób przewlekłych,
  • choroby zakaźne,
  • nasilone zaburzenia w przebiegu chorób układu krążenia, niedawno przebyty zawał serca,
  • niedawno przebyte zabiegi chirurgiczne,
  • guzy mózgu,
  • padaczka,
  • jaskra,
  • owrzodzenia skóry i niektóre choroby skóry,
  • przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych, leków w plastrach naskórnych,
  • stany po spożyciu alkoholu i pozostawanie pod wpływem narkotyków.

Specjalistycznej porady i kwalifikacji wymagają osoby:

  • z chorobami układu krążenia,
  • z astmą oskrzelową,
  • z cukrzycą,
  • z chorobami układu nerwowego,
  • z chorobami skóry,
  • po urazach,
  • z różnego rodzaju implantami (np. implantami silikonowymi, sztucznymi stawami, implantami ślimakowymi),
  • z wszczepionymi urządzeniami (np. stymulatorami serca),
  • stosujących leki pozostające dłuższy czas w organizmie.

Osoby w starszym wieku powinny zachować większą ostrożność zarówno w kwalifikowaniu do kąpieli w saunie, jak i sposobie jej wykonania. Osoby starsze i osoby przyjmujące leki obniżające ciśnienie krwi powinny zachować szczególną ostrożność – możliwe jest nadmierne obniżenie się ciśnienia i omdlenie w czasie przebywania w saunie lub bezpośrednio po wyjściu z sauny.

Nie w pełni rozpoznany jest wpływ sauny na płodność, przebieg ciąży i rozwój płodu. Kobietom w ciąży nieprzyzwyczajonym do regularnego korzystania z sauny odradza się kąpieli w saunie. Za przeciwwskazane uważa się na ogół korzystanie z sauny w I trymestrze ciąży. Kobiety w ciąży, które chcą kontynuować kąpiele w saunie powinny stosować niższe temperatury (ok. 70°C w saunie suchej).

Poddawanie dzieci, zwłaszcza małych, kąpieli w saunie wymaga ostrożności, sprawdzania samopoczucia i ograniczania siły bodźców termicznych (niższe temperatury przegrzewania, mniejsza wilgotność, łagodniejsze schładzanie, krótszy czas kąpieli).

Powikłania i efekty niepożądane:

  • nadmierne obniżenie ciśnienia krwi i omdlenie,
  • wystąpienie niewydolności wieńcowej i innych zaburzeń czynności układu krążenia (są najczęściej spowodowane nagłą zmianą temperatury w czasie gwałtownego schładzania),
  • przegrzanie i udar cieplny,
  • oparzenia wskutek nieostrożnego korzystania z sauny,
  • odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe.

Dowody naukowe

W wielu badaniach potwierdzono, przeciwbólowe, przeciwdziałające zmęczeniu i relaksacyjne działanie kąpieli w saunie. Wykazano korzystny wpływ na układ krążenia, w tym zmniejszanie nasilenia objawów przewlekłej niewydolności serca. W badaniach przeprowadzonych w Finlandii wykazano, że u mężczyzn często (4–7 razy w tyg.) korzystających z sauny stwierdzono mniejsze ryzyko śmierci z powodu chorób układu krążenia (a także mniejsze ogólne ryzyko śmierci) niż u mężczyzn korzystających 1 raz w tygodniu.
U sportowców wykazano zwiększenie wydolności w okresie regularnego korzystania z kąpieli w saunie.

Rozpowszechnienie

Krajem o największej popularności kąpieli w saunie jest Finlandia, gdzie znajduje się powyżej 3 mln saun, jako odpowiednio przygotowanych budynków i urządzeń. Korzystanie z kąpieli w saunie należy tam często do codziennego trybu życia.
Korzystanie z saun rozpowszechniło się prawie na całym świecie w ośrodkach rehabilitacyjnych, sportowych i spa.
Kąpiele w saunie, jako zastosowania terapeutyczne są często łączone z hydroterapią i kinezyterapią.

22.10.2015
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta