Definicja i zastosowanie
Metoda Margaret Johnstone (metoda Johnstone) to specjalny system ćwiczeń ruchowych, w czasie których dodatkowo wykorzystuje się wypełnione powietrzem mankiety pneumatyczne (tzw. splinty) zakładane na kończyny górne lub dolne. Metoda znajduje zastosowanie przede wszystkim w rehabilitacji osób po udarze mózgu, ale również w mózgowym porażeniu dziecięcym i w innych chorobach układu nerwowego (stwardnieniu rozsianym, stwardnieniu zanikowym bocznym), a także w niektórych zaburzeniach ortopedycznych (po złamaniach) i reumatycznych (reumatoidalne zapalenie stawów).
Geneza, założenia, cele
Margaret Johnstone, szkocka fizjoterapeutka działająca od lat 60. XX wieku, ma znaczący wkład do rehabilitacji osób w późnym okresie po udarze mózgu. Opracowała metodę, której celem było ułatwienie pacjentom powrotu do aktywnego życia w społeczeństwie oraz poprawienie jakości życia.
Podstawowe założenia metody to:
- opracowanie całodobowego programu prawidłowego ułożenia ciała pacjenta, aby właściwie oddziaływać na napięcie mięśniowe,
- wczesne obciążanie kończyn niedowładnych poprzez prawidłowe korekcyjne ustawienie oraz wykonywanie ćwiczeń w rotacji,
- stosowanie mankietów ciśnieniowych (tzw. splintów),
- zwiększanie aktywności ruchowej ze stopniowym zwiększaniem obciążenia, w zależności od wcześniej osiągniętego stopnia aktywności oraz kierowanie się wzorcami ruchowymi, takimi jakie występują w czasie rozwoju dziecka.
Splinty wykorzystuje się w celu:
- kontrolowania napięcia mięśni (hamowanie wzmożonego lub pobudzanie obniżonego napięcia mięśniowego),
- hamowania wzorców spastycznych (patologicznego ułożenia kończyny górnej i dolnej),
- hamowania dominujących odruchów,
- stabilizowania postawy ciała i stabilizowania kończyn,
- kontrolowania współistniejących ruchów dodatkowych,
- poprawienia czucia ruchu,
- wspomagania kontroli zrównoważenia ciała i przenoszenia ciężaru ciała (obciążanie kończyn niedowładnych),
- biernego wspomaganiu utrzymania odpowiedniej długości tkanek miękkich (mięśni, ścięgien, nerwów obwodowych itp.).
Metoda ma umożliwiać:
- znormalizowanie napięcia mięśniowego,
- opanowanie prawidłowych wzorców ruchowych, od podstawowych do złożonych (powrót do zdrowia musi obejmować wykonywanie ruchów automatycznych)
- odbudowę prawidłowego posturalnego mechanizmu odruchowego, opartego na prawidłowej reakcji głowy i obrotów wzdłuż osi ciała, reakcji utrzymywania równowagi,
- uzyskanie prawidłowego czucia ruchu i ułożenia.
Opis
- aktywnego uczestnictwa pacjenta w terapii,
- interdyscyplinarnej pracy zespołowej oraz zaangażowania rodziny w proces terapeutyczny,
- zalecania programu ćwiczeń domowych.
Przy ćwiczeniach ruchowych:
- zwraca się szczególną uwagę na ochronę i leczenie zaburzeń dotyczących stawu barkowego,
- stosuje się pracę na macie w niskich pozycjach (przetaczanie, czworakowanie, klęk itp.),
- stosuje się mankiety pneumatyczne (splinty) zakładane na kończyny objęte niedowładem.
Zakładając mankiet pneumatyczny, terapeuta utrzymuje prawidłowe ułożenie kończyny (antyspastyczne), tj. kończyna górna w rotacji zewnętrznej z odwiedzeniem i odprowadzeniem kciuka, kończyna dolna w rotacji wewnętrznej ze zgięciem grzbietowym stopy. Mankiet nadmuchuje się ustnie, a ciśnienie nie może przekroczyć 40 mm Hg.
Ryc. 1. Zakładanie splintu na kończynę górną
Program rehabilitacji realizowany jest w zależności od stopnia utraty funkcji ruchowej. Ćwiczenia wykonywane są w typowych pozycjach: toczenie (rolling) – siad – stanie – chodzenie (także u osób w starszym wieku).
Ryc. 2. Ćwiczenia w pozycjach: toczenie (rolling) – siad – stanie – chodzenie (także u osób w starszym wieku)
Natomiast ćwiczenia w pozycjach: toczenie (rolling) – leżenie przodem – stabilne leżenie na przedramionach – klęk podparty – klęk prosty – stanie – chodzenie stosuje się w zależności od osiągniętego poziomu funkcjonalnego pacjenta.
Ryc. 3. Ćwiczenia w pozycjach: toczenie (rolling) – leżenie przodem – stabilne leżenie na przedramionach – klęk podparty – klęk prosty – stanie – chodzenie
Ryc. 4. Zastosowanie splintu na kończynę dolną
Ryc. 5. Zastosowanie splintu na rękę
Ryc. 6. Prawidłowe ułożenie kończyny górnej i dolnej w splincie
Przeciwwskazania do stosowania metody Margaret Johnstone zależą od przeciwwskazań do stosowania splintów. Są to: zastoinowa niewydolność serca oraz zakrzepowe zapalenie żył.
Ryc. 7. Rodzaje splintów stosowane u pacjentów
Dowody naukowe
Brak jest wystarczającej liczby badań klinicznych przeprowadzonych z udziałem dużych grup pacjentów, dokumentujących skuteczność metody Johnstone. Jednak dostępne są wyniki wiarygodnych badań wskazujące na skuteczność metody.
Rozpowszechnienie
Metoda Johnstone jest stosowana w większości krajów Unii Europejskiej. W Polsce wykorzystywana jest w nielicznych ośrodkach leczniczych i rehabilitacyjnych. Narodowy Fundusz Zdrowia kwalifikuje ją jako specjalną procedurę rehabilitacji. Organizowane są specjalistyczne kursy uczące stosowania metody Johnstone.
