Metoda Dennisona

Definicja i obszar zastosowania

Metoda stanowi zbiór określonych ćwiczeń ruchowych oraz statycznych pozycji ciała, których wykonywanie jest zalecane w celu poprawy zdolności uczenia się. Jest również nazywana gimnastyką mózgu (ang. Brain Gym®) lub kinezjologią edukacyjną (ang. Educational Kinesiology – Edu-K).

Geneza, założenia i cele

Metoda została opracowana w latach 70. ubiegłego wieku w Stanach Zjednoczonych przez Paula Dennisona oraz jego żonę Gail na bazie ich doświadczeń pracy z dziećmi, które miały trudności z przyswajaniem wiedzy. Autorzy metody obserwowali również uczestników maratonów biegowych i prowadzili studia w zakresie usprawniania funkcji wzroku, akupresury oraz kinezjologii stosowanej. Według Dennisonów podstawy teoretyczne ich metody związane są z funkcjonowaniem ludzkiego mózgu w trzech wymiarach: (1) lateralności (ang. laterality dimension), czyli komunikacji pomiędzy prawą i lewą półkulą mózgową – zdaniem autorów metody brak integracji w tym wymiarze stanowi najczęstszą przyczynę trudności w uczeniu się, (2) skupienia (ang. focus dimension), zależnego od koordynacji funkcji pnia mózgu i płata czołowego – zaburzenia tej integracji występują u dzieci z zespołami ADD i ADHD, (3) ześrodkowania (ang. centering dimension), związanego z funkcją systemu limbicznego. Usprawnienie integracji w obrębie tych trzech wymiarów stanowi zasadniczy cel tej metody.

Dennisonowie definiują swoją metodę jako uczenie się poprzez ruch (ang. learning through movement). Zgodnie z założeniami twórców gimnastyki mózgu trudności w uczeniu się można zniwelować poprzez wykonywanie określonych ćwiczeń ruchowych w celu wytworzenia nowych połączeń nerwowych w obrębie mózgu oraz usprawnienie komunikacji nerwowej w systemie sensomotorycznym. Twierdzą, że uczenie się jest naturalną sferą działalności człowieka kontynuowaną przez całe życie, a u niektórych dzieci oraz osób dorosłych występują ukryte blokady, które utrudniają uczenie się i uniemożliwiają radzenie sobie ze stresem.

Zdaniem Dennisonów blokady te można zlikwidować poprzez ukierunkowany ruch. W tym celu opracowali 26 ćwiczeń kinezjologii edukacyjnej. Ich wykonywanie ma oddziaływać między innymi na zwiększenie koncentracji, poprawę pamięci, umiejętności czytania, pisania, słuchania ze zrozumieniem, usprawnienie koordynacji ruchowej, redukcję stresu oraz możliwość szybkiego rozluźnienia się.

Wykonywanie interesujących dla dzieci oraz osób dorosłych i starszych ćwiczeń proponowanych przez Dennisonów może wzbogacać warsztat pracy pedagogów i terapeutów wykorzystujących korzystne oddziaływanie ruchem na organizm człowieka.

Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że spontaniczna potrzeba ruchu u dzieci jest obecnie często hamowana poprzez zdobycze cywilizacji, takie jak telewizja i komputer. Ze szklanego ekranu dziecko zdobywa informacje z ograniczonym bodźcowaniem sensorycznym. Siedząc w bezruchu, słabo aktywuje system przedsionkowy, stanowiący jeden z podstawowych systemów utrzymania równowagi ciała, często siedzi długo i niedbale, co wpływa na ograniczenie sprawności fizycznej i może skutkować niekorzystnymi zmianami w sferze psychicznej. Z tego względu interesująca i stosunkowo łatwa do przeprowadzenia stymulacyjna aktywność ruchowa, jaką proponuje metoda Dennisona, może się przyczyniać do poprawy zdolności uczenia się.

Opis

Postępowanie wg metody Dennisona bazuje na:

• wykonywaniu naprzemiennych ruchów kończyn górnych i dolnych (np. dotykanie łokciem do przeciwległego kolana podczas marszu w miejscu, w pozycji siedzącej czy leżeniu na plecach),
• wykonywaniu ruchów z przekraczaniem środkowej linii ciała (np. ćwiczenie „leniwa ósemka”, balansowanie na małej płaszczyźnie podparcia),
• stosowaniu określonych statycznych pozycji ciała, np. pozycji Cooka (w pozycji stojącej lub leżącej utrzymanie pozycji ze skrzyżowanymi nogami oraz rękami, z równoczesnym dociskaniem języka do podniebienia),
• rysowaniu oburącz symetrycznych obrazów, np. w jednym czasie rysowanie lewą ręką lewej części figury, a prawą ręka jej lustrzanego odbicia,
• ucisku na określone struktury, np. w okolicy podobojczykowej w celu stymulacji receptorów zlokalizowanych w obrębie dużych naczyń krwionośnych,
• piciu dużej ilości wody mineralnej (zdaniem twórców metody inne produkty płynne nie dostarczają organizmowi wody optymalnej do wykorzystania w procesach komórkowych).

Indywidualnie dobrany zestaw wybranych ćwiczeń, wykonywany regularne co najmniej przez 4 tygodnie, ma aktywować mózg do pożądanego gromadzenia i przetwarzania informacji.

Wszystkie ćwiczenia zostały podzielone na 4 grupy:

• ćwiczenia aktywizujące, np. leniwa ósemka, słoń, kołyska na leżąco,
• ćwiczenia wydłużająco-rozciągające, oddziałujące zwłaszcza na mięśnie okolic barków, ramion i szyi, mięśnie stopy i łydki, np. słoń, kobra (akumulator), zginanie stopy, pompowanie piętą (przyciskanie dzwonka), wypady,
• ćwiczenia energetyzujące, np. energetyczne ziewanie, kapturek myśliciela – masaż małżowin usznych,
• ćwiczenia wyciszająco-pogłębiające, np. pozycja Cooka.

Kinezjologia edukacyjna wykorzystywana jest w pracy z dziećmi ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się (np. dysgrafia, dysleksja), nadpobudliwymi psychoruchowo, oraz w celu usprawnienia procesów pamięci. To ostatnie zastosowanie może dotyczyć również osób dorosłych i starszych cierpiących na zaburzenia pamięci, np. osób z chorobą Alzheimera.

Dowody naukowe

Pomimo, że interesujący program ćwiczeń ruchowych kinezjologii edukacyjnej jest stosowany przez pedagogów oraz terapeutów w Polsce i na świecie od wielu lat, to teoretyczne założenia metody zostały podważone i określone jako pseudonaukowe w specjalnym raporcie przygotowanym na zlecenie Komitetu Neurobiologii PAN. Profesor Anna Grabowska, autorka „Opinii dotyczącej naukowych podstaw metody ’Kinezjologii Edukacyjnej’”, podkreśla brak współczesnych naukowych publikacji weryfikujących skuteczność tej metody.

Badacze z dziedziny neurologii wskazują, że wykonywanie dowolnych ćwiczeń ruchowych usprawnia czas reakcji i efekt taki nie jest wyłączną domeną metody Dennisona. Twierdzą, że komercyjny sukces metody może wynikać z przekonania nauczycieli, że stosowanie tej formy usprawniania procesu nauczania jest oparte na wiedzy naukowej. W internetowych bazach danych indeksujących artykuły naukowe znaleziono jedynie kilka doniesień na temat kinezjologii edukacyjnej, a w żadnym z tych badań nie porównywano efektów ćwiczeń Dennisona z innymi ćwiczeniami ruchowymi. Nie należy więc wysnuwać daleko idących wniosków o pozytywnych skutkach stosowania gimnastyki mózgu, jakie przedstawiają autorzy tej metody. Kontrowersyjne wydają się wyniki kilku badań oceniających skuteczność metody Dennisona, dotyczących m.in. wpływu gimnastyki mózgu na funkcje poznawcze u osób z chorobą Alzheimera oraz u dzieci z zaburzeniami słuchu. Badania te opublikowano tylko na oficjalnej stronie internetowej twórców metody. W jednym recenzowanym doniesieniu z zakresu Kinezjologii edukacyjnym z  udziałem u 10 kobiet i 10 mężczyzn, indeksowanym w bazie Pub Med, oceniano wpływ wykonywania ćwiczeń na czas reakcji pod wpływem bodźca wzrokowego. Badani zostali losowo przydzieleni do grupy kontrolnej bądź do grupy wykonującej siedem ćwiczeń z zakresu metody Dennisona, a także do grupy wykonującej powtarzane ćwiczenia metody Dennisona. W badaniu po eksperymencie stwierdzono statystycznie istotne różnice w ocenie badanego parametru pomiędzy trzema wyodrębnionymi grupami badanych, przy czym poprawa wynosiła odpowiednio: 1%, 3% i 6%. Zaobserwowano również związek czasu reakcji z płcią – u mężczyzn czas reakcji w odpowiedzi na bodziec wzrokowy był krótszy. Wynik tego badania może potwierdzać, iż wybrane ćwiczenia ruchowe metody Dennisona mogą być skuteczne w zakresie usprawniania funkcji ruchowych i wzrokowo-motorycznych.

Rozpowszechnienie

Metoda ta jest szeroko stosowana w brytyjskich szkołach państwowych i polecana jako trening psychofizyczny zarówno dla dzieci, jak i dorosłych. Metoda Dennisona rozpowszechniona jest także na niektórych obszarach Stanów Zjednoczonych i Kanady. W Polsce metodę tę stosuje się od lat 90. ubiegłego wieku w pracy pedagogów, logopedów, fizjoterapeutów, terapeutów zajęciowych oraz przedstawicieli innych zawodów w celu usprawnienia procesów edukacyjnych.

Kursy dla instruktorów metody Dennisonów są ogólnodostępne i organizowane również w Polsce.

Ryc. 1.Leniwa ósemka

Ryc. 2.Rysowanie symetrycznych figur oburącz