Definicja i obszar zastosowania
Inhalacje, czyli leczenie wziewne, to sposób podawania do układu oddechowego leków, innych aktywnych biologicznie związków chemicznych i pierwiastków lub cząsteczek wody poprzez celowe wdychanie powietrza zawierającego dane substancje w postaci aerozolu (zawiesiny cząstek stałych lub płynnych w fazie gazowej).
Fot. iStock.com
Inhalacje stosuje się w leczeniu chorób układu oddechowego, takich jak przewlekłe zapalenia błon śluzowych nosa, gardła i krtani, zapalenia zatok przynosowych, zapalenia oskrzeli, oskrzelików i płuc, astma oskrzelowa, przewlekła obturacyjna choroba płuc, rozstrzenie oskrzeli, grzybice płuc, mukowiscydoza oraz zaburzenia oddychania u noworodków. Dodatkowo inhalacje naturalnych aerozoli wykorzystywane są jako metoda przyrodolecznicza poprawiająca warunki wentylacji płuc i działająca na układ odpornościowy w celu zapobiegania infekcjom, stanom zapalnym oraz reakcjom alergicznym.
Geneza, założenia i cele
Inhalacje zaczęto stosować w XIX w.; stanowiły wówczas składnik leczenia klimatycznego (oddychanie niezanieczyszczonym powietrzem wysyconym wodą, olejkami aromatycznymi, aerozolem morskim) i jako element balneoterapii (wdychanie aerozoli zawierających wody mineralne). Metoda ta była i nadal jest wykorzystywana w leczeniu uzdrowiskowym. Postęp w stosowaniu inhalacji wiąże się z wprowadzeniem w drugiej połowie XX w. osobistych inhalatorów do podawania do dróg oddechowych leków o ściśle określonym i potwierdzonym wpływie na układ oddechowy.
Wykorzystanie inhalacji pozwala na dostarczenie skutecznych dawek substancji leczniczych działających w drogach oddechowych i pęcherzykach płucnych z wyeliminowaniem albo znacznym ograniczeniem ich niepotrzebnego lub nawet szkodliwego ubocznego, ogólnoustrojowego działania. W porównaniu z innymi drogami podawania leków działających na układ oddechowy inhalacja umożliwia szybkie rozpoczęcie i uzyskanie silnego miejscowego działania leku oraz zmniejszenie efektywnej dawki. Poprzez drogi oddechowe możliwe jest również wchłanianie substancji działających na inne niż oddechowy układy organizmu (np. jod, związki aromatyczne pochodzenia roślinnego). Inhalacje mogą stanowić samoistny sposób leczenia (np. w przypadku napadu astmy oskrzelowej) lub być składnikiem szerszej procedury postępowania (w celu rozrzedzenia wydzieliny w oskrzelach i rozkurczenia oskrzeli przed wykonywaniem innych fizjoterapeutycznych zabiegów toalety drzewa oskrzelowego lub w celu rozkurczenia oskrzeli przed wykonaniem wysiłku fizycznego typu wytrzymałościowego).
Inhalacje służą dostarczeniu substancji leczących konkretne zaburzenia oraz zwiększeniu komfortu i efektywności oddychania. Wykorzystuje się je przede wszystkim do nawilżenia wdychanego powietrza w celu ochrony nabłonka śluzowego przed wysychaniem, zmniejszenia nasilenia stanu zapalnego i obrzęku nabłonka (leki przeciwzapalne), zwiększenia płynności wydzieliny w drogach oddechowych i ułatwienia jej usuwania (leki mukolityczne rozrzedzające wydzielinę w drogach oddechowych, olejki aromatyczne), przeciwdziałania infekcjom (antybiotyki) oraz rozkurczenia oskrzeli (beta2-mimetyki, leki przeciwcholinergiczne).
Opis
Skuteczność działania leku podawanego w inhalacji uwarunkowana jest ilością leku, jaka trafi do płuc po zainhalowaniu (depozycja płucna), a to z kolei zależy od:
- budowy i czynności dróg oddechowych oraz płuc, warunkujących przepływ powietrza w drogach oddechowych i wentylację poszczególnych części płuc,
- rodzaju i ilości leku znajdującego się we wdychanym powietrzu (dawka inhalacyjna),
- nośnika, tj. powietrza albo innego gazu lub roztworu, w którym lek zostanie rozproszony i utworzone zostaną cząstki aerozolu.
Duże cząstki aerozolu >10 µm osiadają w nosie, gardle, krtani i tchawicy, cząstki 5–10 µm w dużych oskrzelach, cząstki <5 µm trafiają do oskrzelików i pęcherzyków płucnych, zaś cząstki <1 µm nie są efektywnie deponowane w układzie oddechowym, ponieważ są usuwane w trakcie wydechu.
Do inhalowania leku mającego działać bezpośrednio na drogi oddechowe najczęściej wykorzystuje się inhalatory osobiste, umożliwiające podawanie pojedynczych, odmierzonych dawek leków umieszczonych inhalatorze w postaci zawiesiny, roztworu lub proszku. Mogą to być inhalatory ciśnieniowe z dozownikiem (pMDI), w których wciśnięcie pojemnika do dozownika uwalnia aerozol zawierający dawkę leku – osoba inhalująca aerozol musi w tym momencie wykonać wdech, aby lek przedostał się do dróg oddechowych. Niewłaściwa koordynacja wdechu z momentem uwolnienia aerozolu ogranicza skuteczność inhalacji. W celu zwiększenia skuteczności inhalacji stosuje się przystawki objętościowe (tzw. spejsery), będące pojemnikami umieszczonym pomiędzy ustnikiem inhalatora a ustami chorego, pozwalające na powtarzane zinhalowanie leku uwolnionego z inhalatora do przystawki objętościowej. Ułatwieniem jest również stosowanie inhalatorów, w których uwalnianie leku jest aktywowane lub koordynowane przez wdech inhalującego. Drugim rodzajem inhalatorów osobistych są inhalatory proszkowe (DPI), w których chory, wykonując odpowiednio silny wdech, inhaluje proszek zawierający sam lek lub lek umieszczony na odpowiedniej substancji nośnikowej.
Metodą inhalacji pozwalającą na wprowadzanie do dróg oddechowych substancji leczniczych i wody są nebulizatory. Umieszczony w nebulizatorze roztwór zawierający substancje, które mają być podane w inhalacji, jest przez sprężone powietrze lub tlen (nebulizatory ciśnieniowe) albo przez ultradźwięki (nebulizatory ultradźwiękowe) rozpraszany do postaci aerozolu i wdychany przez pacjenta poprzez ustnik lub maskę twarzową. Nebulizatory mogą być przenośne albo stacjonarne. Ich zaletą jest możliwość podawania wielu leków równocześnie, dołączenia leczenia tlenem, nawilżania dróg oddechowych i wykonania inhalacji przez osoby nieefektywnie współpracujące lub niewspółpracujące (np. dzieci, osoby nieprzytomne). Wadą nebulizatorów jest ich dość duży rozmiar i czasochłonność obsługi (przygotowanie inhalacji, mycie urządzenia).
Inne sposoby inhalacji to wdychanie aerozolu specjalnie rozproszonego w pomieszczeniu, w którym przebywają osoby inhalujące, oraz wdychanie aerozolu naturalnie występującego w zwiększonej ilości (np. wdychanie aerozolu w komorach solnych, przy tężniach solnych albo aerozolu morskiego).
Stosowanie inhalacji może dać także niepożądane efekty miejscowe, takie jak podrażnienie nabłonka dróg oddechowych, kaszel, chrypka lub napad duszności wywołany sprowokowanym przez inhalację skurczem oskrzeli.
Dowody naukowe
Skuteczność działania leków rozkurczających oskrzela, mukolitycznych, przeciwzapalnych i antybiotyków podawanych drogą inhalacji potwierdzono w licznych wiarygodnych badaniach naukowych.
Niewystarczająca jest jak dotąd natomiast liczba badań o dużej wiarygodności dokumentujących efekty inhalacji aerozoli naturalnych, zarówno w odniesieniu do uzyskiwania długotrwałej poprawy czynności układu oddechowego, jak i ewentualnych skutków ogólnoustrojowych, np. zwiększania odporności na infekcje lub ograniczania reakcji alergicznych.
Rozpowszechnienie
Podawanie leków w inhalacjach jest powszechne i niezastąpione w leczeniu niektórych chorób płuc. Inhalacje należą do zabiegów toalety drzewa oskrzelowego. Inhalacje aerozoli zawierających naturalnie występujące substancje są metodą często wykorzystywaną w przyrodolecznictwie.
